LẬP KẾ HOẠCH CHI TIÊU – DÙNG TIỀN CÓ TRÁCH NHIỆM

MỞ ĐẦU: VÌ SAO CẦN HỌC CÁCH LẬP KẾ HOẠCH CHI TIÊU?

Học sinh tiểu học ngày nay không còn xa lạ với tiền tiêu vặt. Mỗi tuần, các em thường được cha mẹ cho một khoản tiền nhỏ để chi tiêu cho những nhu cầu cá nhân như ăn sáng, mua đồ dùng học tập, hoặc đôi khi là mua bánh kẹo, đồ chơi nhỏ. Đây là một cơ hội tốt để trẻ tập làm quen với khái niệm tài chính cá nhân. Tuy nhiên, vì chưa được hướng dẫn đầy đủ, nhiều trẻ có xu hướng tiêu hết tiền chỉ trong một vài ngày đầu mà không biết rõ mình đã chi tiêu vào đâu. Khi muốn mua một món đồ cần thiết, thì lại không còn đủ tiền.

Việc chi tiêu không có kế hoạch không chỉ khiến trẻ gặp khó khăn trong việc đáp ứng các nhu cầu thiết thực mà còn dễ hình thành thói quen tiêu xài tùy tiện, bị chi phối bởi cảm xúc nhất thời. Trong một xã hội mà các sản phẩm tiêu dùng luôn được quảng bá hấp dẫn, kỹ năng kiểm soát tài chính cá nhân từ sớm là vô cùng cần thiết. Vì vậy, dạy trẻ biết lập kế hoạch chi tiêu không chỉ giúp trẻ biết dùng tiền hiệu quả, mà còn rèn luyện khả năng suy nghĩ trước khi hành động – một năng lực nền tảng cho sự trưởng thành sau này.

Lập kế hoạch chi tiêu là bước đầu tiên giúp trẻ học được cách cân nhắc giữa mong muốn và nhu cầu, sắp xếp thứ tự ưu tiên và đưa ra lựa chọn phù hợp với điều kiện thực tế. Khi có một khoản tiền, thay vì tiêu ngay theo cảm xúc, trẻ học cách đặt ra câu hỏi: “Mình có cần mua món này không?”, “Mình nên để dành bao nhiêu?”, “Mình có muốn làm gì khác với số tiền này trong tuần tới không?” Chính những câu hỏi như vậy sẽ giúp trẻ phát triển tư duy tài chính có tổ chức và biết sống có mục tiêu.

Khi biết lập kế hoạch chi tiêu, học sinh sẽ:

• Biết phân bổ hợp lý giữa tiêu dùng, tiết kiệm và chia sẻ.
• Kiểm soát cảm xúc và không tiêu tiền tùy hứng.
• Từng bước hình thành tư duy có tổ chức và mục tiêu trong chi tiêu, từ đó góp phần xây dựng nền tảng vững chắc cho khả năng quản lý tài chính cá nhân trong tương lai.

NGÂN SÁCH LÀ GÌ? CÁCH LẬP NGÂN SÁCH ĐƠN GIẢN

Để giúp học sinh hiểu khái niệm ngân sách một cách đơn giản, giáo viên có thể giải thích rằng: “Ngân sách là bản kế hoạch cho biết con có bao nhiêu tiền và con sẽ dùng số tiền đó vào những việc gì.” Nói cách khác, ngân sách giống như một tấm bản đồ tài chính nhỏ – giúp học sinh biết mình sẽ đi đâu và dùng tiền như thế nào để không bị lạc hướng.

Một ngân sách tốt không chỉ dừng lại ở việc ghi ra số tiền có, mà còn giúp trẻ phân chia tiền thành các mục tiêu cụ thể, biết dành tiền cho những điều quan trọng và tránh chi tiêu lãng phí. Đây là bước đầu rèn luyện thói quen sống có kế hoạch, biết tính trước – một kỹ năng quan trọng không chỉ trong tài chính mà trong cả cuộc sống.

Giáo viên có thể minh họa bằng một ví dụ cụ thể: Bé Linh được cho 30.000 đồng/tuần. Linh viết ra kế hoạch sử dụng tiền như sau:

• 10.000 đồng để ăn sáng trong hai ngày.
• 10.000 đồng để mua bút mới cho môn mỹ thuật.
• 5.000 đồng để bỏ vào ống tiết kiệm cá nhân.
• 5.000 đồng để dành giúp bạn Hưng trong lớp – người vừa bị mất đồ dùng học tập.

Qua ví dụ này, học sinh sẽ hiểu rằng mỗi đồng tiền nên có “nhiệm vụ rõ ràng” – thay vì tiêu hết ngay trong ngày đầu vì một món đồ không cần thiết. Khi học sinh được khuyến khích tự lập ngân sách hằng tuần và phản ánh lại kết quả sử dụng tiền, các em sẽ dần hiểu được sự khác biệt giữa tiêu tiền có suy nghĩ và tiêu tiền theo cảm xúc.

Để tăng tính trực quan, giáo viên có thể chia học sinh thành nhóm nhỏ và phát cho mỗi nhóm một “bảng ngân sách” với số tiền cố định, sau đó yêu cầu các nhóm thảo luận và phân bổ tiền cho các khoản như ăn uống, học tập, giải trí và tiết kiệm. Sau khi hoàn thành, từng nhóm sẽ trình bày và nhận phản hồi từ lớp. Đây là hoạt động không chỉ rèn kỹ năng tài chính mà còn phát triển năng lực làm việc nhóm, giao tiếp và thuyết trình của học sinh.

CHIA TIỀN: TIÊU DÙNG – TIẾT KIỆM – CHIA SẺ

Sau khi học sinh hiểu về ngân sách, bước tiếp theo là giúp các em biết cách phân chia khoản tiền tiêu vặt hằng tuần thành ba phần cơ bản: tiêu dùng, tiết kiệm và chia sẻ. Việc này không chỉ giúp trẻ học cách tổ chức tài chính cá nhân mà còn rèn luyện tinh thần trách nhiệm và lòng nhân ái.

• Tiêu dùng: Là khoản tiền dành cho các nhu cầu thiết yếu trong tuần như ăn sáng, mua vở, bút, hoặc đồ dùng học tập. Giáo viên có thể đặt câu hỏi: “Con thường dùng tiền tiêu vặt vào việc gì?” để giúp học sinh tự nhận diện các khoản chi của mình.
• Tiết kiệm: Đây là phần để dành cho mục tiêu dài hạn như mua món đồ yêu thích, dành tiền cho chuyến đi chơi cuối tuần hoặc dự phòng khi cần thiết. Trẻ có thể bỏ tiền vào ống heo, hộp tiết kiệm cá nhân hoặc gửi vào “ngân hàng lớp học” (do giáo viên tổ chức).
• Chia sẻ: Một phần nhỏ tiền có thể dùng để giúp bạn khó khăn, góp quỹ lớp, mua quà tặng ông bà cha mẹ vào dịp lễ, hoặc tham gia hoạt động từ thiện. Qua đó, trẻ học cách quan tâm đến người khác và biết rằng tiền không chỉ để tiêu cho bản thân mà còn có thể tạo ra niềm vui cho cộng đồng.

Giáo viên nên gợi ý một số tỷ lệ gợi ý đơn giản, ví dụ:

• 60% tiêu dùng – 30% tiết kiệm – 10% chia sẻ
• Hoặc 50% tiêu dùng – 30% tiết kiệm – 20% chia sẻ (tuỳ vào tình huống)

Để tăng tính trực quan, giáo viên có thể phát cho học sinh tiền học tập (tiền giấy giả định) và ba phong bì với nhãn: “Tiêu dùng”, “Tiết kiệm”, “Chia sẻ”. Học sinh sẽ thực hành chia tiền theo cách mình lựa chọn, sau đó chia sẻ với bạn: “Vì sao con dành nhiều hơn cho tiết kiệm?”, “Con sẽ dùng tiền chia sẻ để làm gì?”…

Ví dụ:

• Bé An nhận được 30.000 đồng tiêu vặt. An chia 20.000 đồng cho ăn sáng (tiêu dùng), 5.000 đồng vào ống heo (tiết kiệm), 5.000 đồng để mua một gói bút tặng bạn mới vào lớp chưa có dụng cụ học tập (chia sẻ).

Những ví dụ như vậy sẽ giúp học sinh cảm thấy việc chia tiền là thiết thực, gần gũi và ý nghĩa. Đồng thời, qua đó, giáo viên khơi gợi cho trẻ tinh thần biết suy nghĩ, cân nhắc và có trách nhiệm với đồng tiền mình đang có.

GHI LẠI CHI TIÊU – BƯỚC ĐẦU CỦA QUẢN LÝ TÀI CHÍNH

Ghi chép chi tiêu là một kỹ năng nền tảng tuy đơn giản nhưng vô cùng quan trọng, đặc biệt đối với học sinh tiểu học – độ tuổi mà thói quen cá nhân bắt đầu hình thành rõ nét. Việc học sinh chưa có khả năng ghi nhớ đầy đủ và chính xác các khoản tiền mình đã chi tiêu là điều phổ biến, bởi các em thường hành động theo cảm xúc và chưa có ý thức quản lý tài chính. Không ít trường hợp, trẻ được cho 20.000 hay 30.000 đồng vào đầu tuần, nhưng chỉ vài ngày sau đã tiêu hết mà không nhớ rõ mình đã dùng số tiền đó vào đâu.

Điều này không chỉ phản ánh sự chưa có kế hoạch trong chi tiêu, mà còn cho thấy trẻ chưa phát triển được khả năng kiểm soát hành vi tài chính của chính mình. Nếu không được hướng dẫn sớm, thói quen này có thể kéo dài đến khi trưởng thành, ảnh hưởng đến khả năng tự lập, tiết kiệm và quản lý chi tiêu cá nhân.

Ghi chép chi tiêu hằng ngày là cách hiệu quả nhất để giúp trẻ làm chủ hành vi tiêu dùng. Khi ghi lại rõ ràng từng khoản tiền đã tiêu, lý do tiêu và cảm xúc sau đó, trẻ sẽ dần hình thành tư duy phản biện và học được cách tự đánh giá hành vi của mình. Đây chính là bước khởi đầu quan trọng trong hành trình giúp trẻ sống có trách nhiệm với đồng tiền mình sử dụng.

 Việc ghi lại chi tiêu mỗi ngày sẽ giúp trẻ:

• Nhận diện được các khoản chi không cần thiết.
• Biết điều chỉnh hành vi tiêu dùng trong tuần tiếp theo.
• Hình thành sự minh bạch và trách nhiệm với đồng tiền mình sử dụng.

Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh làm “Sổ tay tài chính mini” với mẫu đơn giản gồm các cột: Ngày – Số tiền đã tiêu – Tiêu vào việc gì – Cảm xúc sau khi tiêu (vui, tiếc, hối hận, tự hào…). Trẻ có thể ghi vào cuối mỗi ngày hoặc cuối buổi học. Để tăng sự hứng thú, giáo viên có thể cho phép học sinh vẽ biểu tượng cảm xúc (mặt cười, mặt tiếc…) thay vì viết từ ngữ.

Ví dụ: Bé Nam ghi – Thứ ba: tiêu 5.000 đồng mua bánh snack – cảm xúc: vui lúc mua nhưng sau đó hơi tiếc vì hết tiền mua giấy vẽ.

Vào cuối tuần, giáo viên tổ chức một buổi tổng kết nhỏ: học sinh nhìn lại sổ tay của mình, chia sẻ điều mình cảm thấy hài lòng và điều muốn cải thiện. Có thể khen thưởng biểu dương những em có sự thay đổi tích cực hoặc thể hiện sự trung thực, biết tự điều chỉnh.

Ngoài ra, có thể kết hợp với trò chơi “Thử làm kế toán nhí” – nơi mỗi nhóm học sinh ghi lại khoản chi tiêu giả định của một tuần, sau đó cùng nhau đánh giá xem nhóm nào chi tiêu hợp lý nhất, biết tiết kiệm và có khoản chia sẻ ý nghĩa nhất. Những hoạt động như vậy giúp trẻ thấy rõ lợi ích của việc ghi chép chi tiêu, đồng thời rèn luyện tư duy phản biện và tinh thần trách nhiệm.

Từ việc ghi chép đơn giản này, học sinh sẽ học được một bài học lớn: để kiểm soát tài chính, trước hết cần hiểu rõ hành vi của chính mình.

HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM: TỰ LẬP NGÂN SÁCH ĐI DÃ NGOẠI

Sau khi đã nắm được các khái niệm cơ bản về ngân sách, tiêu dùng, tiết kiệm và ghi chép chi tiêu, học sinh cần được tham gia vào các hoạt động trải nghiệm thực tế để rèn luyện kỹ năng lập kế hoạch chi tiêu tài chính. Một trong những hoạt động thiết thực và gần gũi nhất chính là lập ngân sách cho một chuyến đi dã ngoại – điều mà học sinh tiểu học rất háo hức.

Giáo viên đặt tình huống cụ thể: “Con được bố mẹ cho 50.000 đồng để đi dã ngoại cuối tuần. Con sẽ lập kế hoạch chi tiêu như thế nào để vừa vui, vừa đủ, vừa có thể tiết kiệm?” Đây là một tình huống thực tế, giúp học sinh rèn luyện tư duy ra quyết định và ưu tiên trong giới hạn tài chính.

Học sinh sẽ tự chia khoản tiền cho các mục sau:

• Ăn trưa (mua bánh mì, cơm hộp…)
• Vé trò chơi (tàu lượn, nhà banh…)
• Nước uống hoặc kem
• Quà lưu niệm (móc khóa, thiệp, bút…)
• Dự phòng hoặc tiết kiệm nếu còn thừa

Sau khi hoàn tất bảng chi tiêu, học sinh có thể vẽ sơ đồ minh họa, hoặc trình bày kế hoạch dưới dạng bảng phân chia tiền. Giáo viên khuyến khích các em ghi thêm phần “vì sao con chọn chi như vậy”, để giúp trẻ phát triển kỹ năng tự phản biện.

Ví dụ:

• Bạn Minh chia: 20.000 đồng ăn trưa, 10.000 đồng chơi trò chơi, 5.000 đồng mua quà tặng em gái, 5.000 đồng mua nước, 10.000 đồng tiết kiệm để dành mua sách.

Sau phần trình bày, cả lớp cùng nhận xét, giáo viên định hướng thêm: “Nếu con tiêu hết, tuần sau có cần tiền không?”, “Nếu trời mưa, con có phương án nào khác?” Những câu hỏi mở này giúp học sinh học cách lường trước rủi ro và chủ động điều chỉnh kế hoạch.

Để tăng phần hứng thú, giáo viên có thể biến hoạt động thành trò chơi nhóm – chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm lên kế hoạch chi tiêu khác nhau, sau đó thi đua xem nhóm nào có phương án hợp lý, tiết kiệm và sáng tạo nhất.

Qua hoạt động này, học sinh không chỉ được luyện tập kỹ năng tài chính mà còn phát triển các năng lực mềm như: tư duy logic, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng làm việc nhóm và kỹ năng trình bày ý tưởng. Đó chính là những năng lực thiết yếu trong thời đại hiện nay.

ỨNG DỤNG THỰC TẾ: MANG BÀI HỌC RA KHỎI LỚP HỌC

Việc học lập kế hoạch chi tiêu không nên dừng lại trong phạm vi lớp học. Để học sinh thực sự hình thành thói quen và kỹ năng tài chính cá nhân, giáo viên cần tạo cơ hội để trẻ ứng dụng kiến thức vào cuộc sống hàng ngày. Dưới đây là một số cách giúp học sinh áp dụng bài học một cách thực tế và bền vững:

1. Lập kế hoạch chi tiêu vặt tại nhà: Giáo viên khuyến khích học sinh về nhà thử lập bảng kế hoạch chi tiêu tiền tiêu vặt hằng tuần và chia sẻ lại với lớp. Phụ huynh có thể hỗ trợ bằng cách cho con một khoản cố định và khuyến khích con ghi chép chi tiêu.

2. Mua sắm có kế hoạch cùng gia đình: Trước khi đi siêu thị, cha mẹ giao cho trẻ nhiệm vụ lựa chọn một vài món cần mua trong giới hạn ngân sách. Trẻ sẽ phải so sánh giá, lựa chọn ưu tiên và lập bảng mua sắm đơn giản. Đây là trải nghiệm thiết thực để áp dụng tư duy tiết kiệm và tính toán.

3. Tự tiết kiệm cho một mục tiêu nhỏ: Học sinh được khuyến khích chọn một món đồ mình muốn mua (ví dụ: truyện tranh, đồ dùng học tập, quà tặng người thân…) và lên kế hoạch tiết kiệm trong 2–4 tuần để đạt được mục tiêu đó. Cuối kỳ, lớp có thể tổ chức “Triển lãm tiết kiệm thành công” để học sinh chia sẻ hành trình và thành quả của mình.

4. Gắn bài học với các dịp lễ, sự kiện: Vào dịp Trung thu, Tết Nguyên Đán, sinh nhật…, giáo viên có thể hỏi học sinh: “Con sẽ dùng tiền lì xì như thế nào?”, “Nếu con được tặng quà, con sẽ làm gì với những món đã có?” Những tình huống gắn với thực tế đời sống giúp trẻ kết nối bài học chi tiêu với cảm xúc và giá trị cá nhân.

5. Ghi nhật ký tài chính gia đình nhỏ: Một dự án mở rộng có thể là “Con làm kế toán cho gia đình”. Học sinh theo dõi chi tiêu đơn giản trong một ngày cuối tuần (ăn sáng, đi chơi, mua quà…) và viết lại như một bản nhật ký. Phụ huynh sẽ đọc và nhận xét cùng con. Hoạt động này giúp tăng cường sự gắn kết và hiểu biết giữa cha mẹ và con cái trong vấn đề tài chính.

Việc đưa bài học lập kế hoạch chi tiêu vào đời sống không chỉ giúp học sinh rèn kỹ năng mà còn tạo cơ hội để xây dựng trách nhiệm, sự chủ động và tư duy thực tế. Từ những bước nhỏ như biết dành tiền, cân nhắc trước khi mua, học sinh sẽ dần trưởng thành và biết trân trọng giá trị của từng đồng tiền mà các em sử dụng.

KẾT LUẬN

Lập kế hoạch chi tiêu không đơn thuần là một kỹ năng tài chính, mà là một phần thiết yếu trong hành trình hình thành nhân cách, thói quen và lối sống có trách nhiệm cho học sinh tiểu học. Khi trẻ học được cách phân chia khoản tiền nhỏ của mình một cách hợp lý – giữa tiêu dùng, tiết kiệm và chia sẻ – các em không chỉ biết dùng tiền khôn ngoan, mà còn học được cách nhìn xa, biết nghĩ cho người khác và biết quý trọng giá trị lao động.

Trong quá trình đó, giáo viên đóng vai trò là người dẫn đường, tạo ra môi trường học tập thực tế, sinh động và gắn với đời sống hằng ngày. Những hoạt động trải nghiệm, bài tập ứng dụng và sự đồng hành của phụ huynh sẽ giúp học sinh chuyển hóa kiến thức thành kỹ năng sống, từ hiểu – sang làm – và cuối cùng là hình thành thói quen tốt.

Điều quan trọng là, qua những bài học như thế này, trẻ không chỉ biết chi tiêu hợp lý với 10.000 hay 50.000 đồng, mà còn đang từng bước chuẩn bị năng lực quản lý tài chính cho cả cuộc đời phía trước. Và nếu những thói quen đúng được gieo từ sớm, chúng sẽ trở thành hành trang vững chắc giúp trẻ trưởng thành, tự lập và sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội.

Trung tâm bồi dưỡng kỹ năng Thiên Tường ART