DẠY HỌC SINH THCS CÁCH MƠ ƯỚC CÓ ĐỊNH HƯỚNG

MỞ ĐẦU

Mỗi con người, dù là trẻ nhỏ hay người trưởng thành, đều có những ước mơ riêng. Ước mơ là hạt mầm của khát vọng, là động lực thúc đẩy con người vươn lên, vượt qua giới hạn của bản thân để đạt được điều mình mong muốn. Từ khi còn bé, những câu trả lời ngây thơ như “Con muốn làm phi hành gia”, “Con muốn làm bác sĩ chữa bệnh cho mọi người”, hay “Con muốn trở thành nghệ sĩ nổi tiếng” luôn khiến người lớn phải mỉm cười vì sự hồn nhiên và lạc quan ấy. Thế nhưng, theo thời gian, rất nhiều trong số những ước mơ ấy dần lụi tắt hoặc bị thay thế bởi những lựa chọn mang tính an toàn, thậm chí là áp đặt từ người khác. Không phải vì những ước mơ ban đầu là sai, mà bởi các em chưa từng được dạy cách biến ước mơ thành những mục tiêu có thể thực hiện được – chưa từng được hướng dẫn để “mơ ước có định hướng”.

Ở lứa tuổi trung học cơ sở (THCS), học sinh bắt đầu có những suy nghĩ độc lập hơn, bắt đầu đặt ra các câu hỏi về tương lai của mình: “Mình thích điều gì?”, “Mình sẽ làm gì khi lớn lên?”, “Mình phù hợp với nghề nào?” … Đây là giai đoạn hình thành những ý tưởng đầu tiên về nghề nghiệp và cuộc sống. Tuy nhiên, cũng chính ở độ tuổi này, các em lại dễ bị chi phối bởi cảm xúc bồng bột, những hình mẫu lý tưởng hóa trên truyền thông hoặc ảnh hưởng từ bạn bè, gia đình. Nếu không có sự đồng hành, định hướng đúng đắn, ước mơ của các em dễ rơi vào tình trạng viển vông, mơ hồ, hoặc đối lập hoàn toàn với năng lực và thực tế xã hội.

Khát vọng là cần thiết để thắp sáng nội tâm, nhưng nếu khát vọng đó không được soi chiếu bởi lý trí, bởi hiểu biết đầy đủ và bởi một kế hoạch khả thi, thì ước mơ ấy dễ trở thành ảo vọng, dẫn đến thất vọng. Rất nhiều học sinh mang trong mình những mơ ước hào nhoáng, nhưng lại không biết công việc ấy thực chất đòi hỏi những gì, cần học gì, rèn luyện gì, hoặc điều kiện nào là cần thiết để bước vào con đường ấy. Ngược lại, cũng không ít em từ chối mơ ước chỉ vì nghĩ rằng điều đó là “quá xa vời”, hoặc bị vùi dập bởi những lời chê bai, nghi ngờ từ xung quanh.

Chính vì vậy, việc giáo dục cho học sinh THCS cách “mơ ước có định hướng” không chỉ là dạy các em biết ước mơ, mà còn là giúp các em hiểu được thế nào là ước mơ đúng nghĩa, làm sao để ước mơ ấy không chỉ dừng lại ở cảm xúc nhất thời mà được nâng đỡ bởi hiểu biết, bởi sự tự khám phá bản thân, bởi trải nghiệm thực tế, và bởi lộ trình hành động rõ ràng. Đây là nền tảng để các em không chỉ biết mơ, mà còn dám mơ và biết cách hiện thực hóa những ước mơ ấy.

Việc giúp học sinh “mơ ước có định hướng” không những giúp các em định hình con đường nghề nghiệp sau này, mà quan trọng hơn, còn giúp các em hình thành thói quen sống có mục tiêu, có kế hoạch, có tinh thần trách nhiệm với chính lựa chọn của bản thân. Điều này góp phần xây dựng một thế hệ trẻ chủ động, sáng tạo, bền bỉ và biết cách đối mặt với thách thức – những phẩm chất thiết yếu để hội nhập và phát triển trong thế kỷ 21.

Bài viết này sẽ phân tích cụ thể vì sao việc dạy học sinh THCS cách “mơ ước có định hướng” là cần thiết, đồng thời chỉ ra những điểm khác biệt giữa ước mơ viển vông và ước mơ có định hướng, các bước giúp học sinh xây dựng ước mơ đúng đắn, cũng như vai trò quan trọng của gia đình, nhà trường và xã hội trong việc hỗ trợ và đồng hành cùng các em trên hành trình ấy. Qua đó, bài viết khẳng định: Dạy học sinh cách mơ ước có định hướng chính là trao cho các em một chiếc la bàn nội tâm, giúp các em vững vàng đi trên con đường phát triển bản thân và chinh phục tương lai.

VÌ SAO CẦN DẠY HỌC SINH MƠ ƯỚC CÓ ĐỊNH HƯỚNG?

Ước mơ là một phần không thể thiếu trong quá trình trưởng thành của mỗi con người. Tuy nhiên, ở lứa tuổi học sinh, đặc biệt là học sinh THCS, ước mơ thường được hình thành một cách cảm tính, bồng bột, dựa trên những hình ảnh lý tưởng hóa từ phim ảnh, mạng xã hội hoặc những lời truyền miệng thiếu kiểm chứng từ bạn bè và người lớn. Những ước mơ ấy nếu không được soi sáng bằng hiểu biết, không được kiểm chứng qua trải nghiệm thực tế và không được dẫn dắt bởi một lộ trình hành động cụ thể, rất dễ dẫn đến trạng thái viển vông, phi thực tế. Điều này không những gây lãng phí thời gian và công sức của các em, mà còn có thể khiến các em mất đi sự tự tin, thất vọng về bản thân khi không thể đạt được những điều quá xa vời mà mình từng ấp ủ.

Ở độ tuổi THCS, các em bắt đầu có nhu cầu thể hiện bản thân, muốn khẳng định giá trị cá nhân, nhưng đồng thời cũng là lứa tuổi còn nhiều non nớt trong nhận thức, chưa có đủ trải nghiệm để đánh giá đúng về các ngành nghề, chưa phân biệt được giữa đam mê nhất thời và năng lực thật sự. Đây cũng là giai đoạn tâm lý dễ dao động, dễ bị tác động bởi những lời khen chê từ xung quanh. Nếu không được định hướng đúng cách, học sinh dễ bị rơi vào hai thái cực: hoặc mơ ước quá xa vời, thiếu thực tế, hoặc hoàn toàn không dám mơ ước vì sợ thất bại, sợ bị chê cười.

Chính vì vậy, việc dạy học sinh cách “mơ ước có định hướng” là giúp các em học được cách nuôi dưỡng khát vọng một cách thông minh: biết lắng nghe đam mê của mình, nhưng đồng thời cũng biết soi chiếu đam mê ấy bằng lý trí, bằng khả năng tự đánh giá bản thân, và bằng những hiểu biết thực tế về nghề nghiệp. Đây không chỉ là cách giúp các em chọn được nghề nghiệp phù hợp, mà còn là phương pháp giáo dục giúp hình thành thói quen sống có mục tiêu, có kế hoạch, biết tự chịu trách nhiệm với lựa chọn của chính mình.

Dạy học sinh mơ ước có định hướng còn là cách để rèn luyện năng lực tư duy phản biện, giúp các em biết đặt câu hỏi, biết kiểm chứng thông tin, biết đánh giá khả năng cá nhân so với yêu cầu của nghề nghiệp. Khi có tư duy phản biện, học sinh không dễ bị cuốn theo đám đông, không chạy theo những ngành nghề “thời thượng” một cách mù quáng, mà biết cân nhắc kỹ lưỡng giữa mong muốn và năng lực, giữa ước mơ và thực tế.

Hơn nữa, quá trình định hướng ước mơ từ sớm còn giúp các em sớm xác định được những kỹ năng, kiến thức cần rèn luyện để tiến gần hơn đến mục tiêu của mình. Từ đó, việc học tập ở trường không còn là một nhiệm vụ nặng nề, gượng ép, mà trở thành một phần trong hành trình chinh phục ước mơ. Khi học sinh hiểu rằng từng bài học, từng kỹ năng mình đang tích lũy đều góp phần giúp mình tiến gần hơn đến nghề nghiệp mơ ước, các em sẽ có động lực học tập tự thân, bền bỉ và hiệu quả hơn.

Việc dạy học sinh THCS cách mơ ước có định hướng không chỉ đơn thuần là một hoạt động trong giáo dục nghề nghiệp, mà cần được nhìn nhận như một phần trong chiến lược giáo dục phát triển toàn diện con người. Nó giúp học sinh không chỉ học để thi, mà học để hiểu bản thân, học để sống có mục tiêu, và học để làm chủ cuộc sống.

PHÂN BIỆT ƯỚC MƠ VIỂN VÔNG VÀ ƯỚC MƠ CÓ ĐỊNH HƯỚNG

Một trong những vấn đề thường gặp ở học sinh THCS là sự nhầm lẫn giữa ước mơ viển vông và ước mơ có định hướng. Khi thiếu thông tin, thiếu trải nghiệm và thiếu kỹ năng tự đánh giá, các em rất dễ coi mọi mong muốn nhất thời là “ước mơ”, hoặc chạy theo các ngành nghề đang được xã hội tung hô mà không hiểu rõ yêu cầu cũng như thách thức của công việc đó.

Ước mơ viển vông là những ước mơ được hình thành chủ yếu từ cảm xúc bốc đồng, từ sự lý tưởng hóa mà thiếu sự kiểm chứng bằng thực tế. Đây là những ước mơ thường bắt nguồn từ việc bắt chước hình ảnh hào nhoáng của các thần tượng trên truyền hình, mạng xã hội, hoặc từ những kỳ vọng viển vông của người lớn mà không hề dựa trên sự hiểu biết về năng lực bản thân hay những đòi hỏi thực tế của nghề nghiệp. Học sinh với kiểu ước mơ này dễ bị lôi cuốn bởi vẻ ngoài của nghề mà không quan tâm đến nội dung công việc, thiếu ý thức về những kỹ năng cần có và những nỗ lực phải bỏ ra để đạt được.

Ngược lại, ước mơ có định hướng là những ước mơ được xây dựng trên cơ sở hiểu biết sâu sắc về bản thân và về nghề nghiệp. Học sinh có ước mơ có định hướng thường trải qua quá trình tự tìm hiểu: các em biết nghề đó yêu cầu gì, đòi hỏi kỹ năng nào, và bản thân mình đang ở đâu trên hành trình ấy. Các em cũng có khả năng đặt ra các mục tiêu nhỏ, xây dựng lộ trình hành động và sẵn sàng điều chỉnh kế hoạch nếu gặp phải khó khăn hay thay đổi.

Để giúp học sinh phân biệt được hai loại ước mơ này, có thể dựa vào các tiêu chí sau:

Việc phân biệt rõ ràng giữa ước mơ viển vông và ước mơ có định hướng giúp học sinh biết rằng: không phải cứ mơ là đủ, mà cần mơ đúng cách, cần hiểu rằng bất kỳ ước mơ nào cũng đòi hỏi sự chuẩn bị, rèn luyện và cam kết bền bỉ. Đồng thời, điều này cũng giúp các em tránh được hai thái cực: một bên là mơ mộng quá đà, bên kia là không dám mơ ước vì sợ thất bại.

Quan trọng hơn cả, khi học sinh hiểu được sự khác biệt giữa hai loại ước mơ này, các em sẽ biết điều chỉnh thái độ sống: vừa giữ được ngọn lửa đam mê, vừa rèn luyện bản lĩnh và năng lực thực tế để từng bước biến ước mơ thành hiện thực.

CÁC BƯỚC GIÚP HỌC SINH XÂY DỰNG ƯỚC MƠ NGHỀ NGHIỆP CÓ ĐỊNH HƯỚNG

Việc xây dựng một ước mơ nghề nghiệp có định hướng là quá trình đòi hỏi học sinh không chỉ lắng nghe cảm xúc của bản thân, mà còn cần trải qua các bước khám phá, tìm hiểu và lên kế hoạch hành động một cách rõ ràng. Dưới đây là các bước quan trọng giúp học sinh THCS từng bước xác lập được ước mơ đúng đắn và khả thi.

3.1. Khơi mở ước mơ từ đam mê thật sự Ước mơ không thể được áp đặt từ bên ngoài mà cần xuất phát từ chính cảm hứng và khát vọng nội tâm của mỗi học sinh. Thầy cô, cha mẹ cần đóng vai trò là người gợi mở thông qua những câu hỏi kích thích tư duy: “Con cảm thấy hứng thú khi làm việc gì?”, “Việc gì khiến con quên cả thời gian?”, “Khi nghĩ đến tương lai, điều gì làm con cảm thấy háo hức nhất?”. Những câu hỏi này giúp các em xác định được những đam mê chân thật, thay vì những ảnh hưởng nhất thời từ môi trường xung quanh.

3.2. Tìm hiểu thực tế về nghề nghiệp mơ ước Sau khi nhận diện được đam mê, bước tiếp theo là tìm hiểu sâu về nghề nghiệp mà các em đang hướng tới. Điều này bao gồm việc tìm hiểu về nội dung công việc cụ thể, các kỹ năng cần thiết, những thách thức, cơ hội nghề nghiệp và cả điều kiện học tập, đào tạo để đạt được mục tiêu đó. Học sinh nên được khuyến khích tham gia các hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp, như tham quan cơ sở làm việc, lắng nghe chia sẻ từ người trong nghề, tham dự hội chợ nghề nghiệp hoặc tìm kiếm thông tin qua các kênh uy tín.

3.3. Xây dựng lộ trình nhỏ theo từng giai đoạn phù hợp với lứa tuổi THCS Ước mơ dù lớn đến đâu cũng cần được hiện thực hóa từng bước một. Đối với học sinh THCS, lộ trình này nên được chia nhỏ thành các mục tiêu ngắn hạn, phù hợp với khả năng và hoàn cảnh hiện tại của các em. Ví dụ, nếu một học sinh mơ ước trở thành bác sĩ, thì ở cấp THCS, các em cần chú trọng học tốt các môn Khoa học tự nhiên, rèn luyện tính cẩn thận, kiên nhẫn, và xây dựng các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm. Việc có các bước đi cụ thể giúp học sinh không cảm thấy ước mơ là điều quá xa vời, mà trở thành một hành trình có thể từng bước chinh phục được.

3.4. Lập kế hoạch và theo dõi tiến trình thực hiện Học sinh cần học cách lập kế hoạch hành động cụ thể cho từng giai đoạn, bao gồm các việc cần làm, thời hạn hoàn thành và các tiêu chí đánh giá kết quả. Song song đó, việc duy trì một “nhật ký nghề nghiệp” – nơi các em ghi lại những trải nghiệm, cảm nhận, các bước tiến bộ hoặc khó khăn gặp phải – sẽ giúp các em rèn luyện khả năng tự đánh giá và điều chỉnh kế hoạch khi cần thiết.

3.5. Rèn luyện thói quen phản tư và sẵn sàng điều chỉnh Ước mơ không phải là điều bất biến. Trong quá trình trưởng thành, học sinh có thể thay đổi suy nghĩ, nhận ra những điểm chưa phù hợp hoặc khám phá ra những lĩnh vực mới. Do đó, các em cần được dạy cách thường xuyên nhìn lại bản thân, tự đặt câu hỏi: “Mình còn muốn đi tiếp theo hướng này không?”, “Mình cần bổ sung những gì?”, “Có hướng đi nào khác phù hợp hơn với năng lực và hoàn cảnh hiện tại không?”.

Việc xây dựng ước mơ nghề nghiệp có định hướng không phải là một đích đến cố định, mà là một hành trình khám phá, trải nghiệm, điều chỉnh và phát triển không ngừng. Khi học sinh biết áp dụng các bước này, các em không chỉ có một ước mơ rõ ràng mà còn có đủ bản lĩnh, kỹ năng và tâm thế để từng bước biến ước mơ đó thành hiện thực.

VAI TRÒ CỦA GIA ĐÌNH, NHÀ TRƯỜNG VÀ XÃ HỘI TRONG VIỆC HỖ TRỢ ƯỚC MƠ CÓ ĐỊNH HƯỚNG

Việc dạy học sinh mơ ước có định hướng không thể là công việc đơn độc của riêng học sinh hay giáo viên, mà cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Ba yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên môi trường thuận lợi để học sinh nuôi dưỡng và phát triển ước mơ một cách bền vững và thực tế.

4.1. Vai trò của gia đình: Người truyền cảm hứng và đồng hành cùng con Gia đình là nơi đầu tiên gieo mầm cho những ước mơ của trẻ. Cha mẹ với vai trò là người gần gũi nhất cần lắng nghe và thấu hiểu những suy nghĩ, mong muốn của con mà không phán xét hay áp đặt. Thay vì hỏi “Con sẽ làm nghề gì để có thu nhập cao?”, cha mẹ nên hỏi “Con cảm thấy công việc nào khiến con hạnh phúc và có ý nghĩa nhất?”. Quan trọng hơn, cha mẹ cần khích lệ con thử sức với nhiều trải nghiệm, tạo cơ hội cho con quan sát thế giới xung quanh và giúp con nhận ra giá trị của sự nỗ lực, kiên trì.

Gia đình cũng cần kiên nhẫn cùng con lập kế hoạch, theo dõi tiến trình, động viên khi con gặp khó khăn và nhắc nhở con về tầm quan trọng của việc sống có mục tiêu, có kế hoạch. Điều này giúp con cảm nhận rằng ước mơ là hành trình chung của cả gia đình, không phải là áp lực cá nhân.

4.2. Vai trò của nhà trường: Cung cấp thông tin, tạo cơ hội trải nghiệm và phát triển kỹ năng Nhà trường là môi trường giáo dục chính quy nơi học sinh được tiếp cận với tri thức, được rèn luyện các kỹ năng và hình thành nhân cách. Do đó, nhà trường cần tích cực tổ chức các hoạt động giáo dục hướng nghiệp lồng ghép vào quá trình dạy học và các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Các buổi tham quan doanh nghiệp, gặp gỡ chuyên gia, hội thảo nghề nghiệp, các dự án làm việc nhóm… là những hình thức giúp học sinh mở rộng góc nhìn về nghề nghiệp và nhận thức sâu sắc hơn về các lĩnh vực nghề khác nhau.

Bên cạnh đó, nhà trường cũng cần trang bị cho học sinh các kỹ năng mềm thiết yếu như giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, và lập kế hoạch. Đây chính là nền tảng để các em không chỉ chọn nghề đúng mà còn làm nghề tốt trong tương lai.

4.3. Vai trò của xã hội: Mở rộng không gian trải nghiệm và kết nối nguồn lực thực tế Xã hội, với các doanh nghiệp, tổ chức nghề nghiệp, trung tâm đào tạo kỹ năng, đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh trải nghiệm thực tế nghề nghiệp. Khi học sinh được đến tham quan, thực tập hoặc tham gia các hoạt động xã hội, các em sẽ có cái nhìn thực tế hơn về công việc, hiểu rõ hơn những nỗ lực và yêu cầu cần có để theo đuổi nghề đó.

Các doanh nghiệp cũng có thể đóng vai trò là cố vấn, người hướng dẫn, hoặc nhà tài trợ cho các chương trình giáo dục nghề nghiệp, góp phần tạo cầu nối giữa lý thuyết và thực hành, giúp học sinh không còn nhìn nghề nghiệp qua lăng kính phiến diện hoặc ảo tưởng.

Như vậy, sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội sẽ tạo ra một hệ sinh thái giáo dục hướng nghiệp lành mạnh và hiệu quả. Khi ba yếu tố này cùng đồng hành và bổ trợ cho nhau, học sinh sẽ được tiếp thêm sức mạnh, tự tin và bản lĩnh để dấn thân vào hành trình hiện thực hóa ước mơ có định hướng.

KẾT LUẬN

Ước mơ là điểm khởi đầu của mọi hành trình chinh phục và phát triển, nhưng ước mơ chỉ thật sự có giá trị khi được thắp sáng bằng đam mê chân thành và được dẫn đường bởi sự hiểu biết, kiên trì và kế hoạch rõ ràng. Dạy học sinh THCS cách “mơ ước có định hướng” không phải là việc giới hạn ước mơ của các em, mà là trao cho các em những công cụ cần thiết để các em biết cách ươm mầm, nuôi dưỡng và từng bước hiện thực hóa khát vọng của mình một cách chủ động và bền vững.

Ở lứa tuổi THCS, việc giúp học sinh xây dựng những ước mơ có định hướng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành thói quen tư duy tích cực, sống có kế hoạch, biết đặt mục tiêu và có trách nhiệm với chính lựa chọn của bản thân. Đó không chỉ là định hướng nghề nghiệp, mà còn là nền tảng để các em trưởng thành toàn diện cả về trí tuệ, cảm xúc và nhân cách.

Giáo dục hướng nghiệp hiệu quả không thể thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa ba trụ cột quan trọng: gia đình, nhà trường và xã hội. Khi gia đình lắng nghe và khích lệ, khi nhà trường tạo điều kiện cho học sinh trải nghiệm và khám phá, khi xã hội mở rộng cánh cửa thực tế nghề nghiệp – thì những ước mơ của học sinh mới thực sự được nâng đỡ, dẫn dắt và chắp cánh bay xa.

Quan trọng hơn cả, dạy học sinh mơ ước có định hướng chính là cách trao cho các em niềm tin vào bản thân và vào tương lai. Khi học sinh biết lắng nghe tiếng nói nội tâm, biết tự hỏi “Mình là ai?”, “Mình muốn sống như thế nào?” và biết từng bước trả lời bằng hành động cụ thể, đó là lúc các em đang vẽ nên bản đồ cuộc đời mình một cách sáng suốt và đầy bản lĩnh.

Ước mơ không phải là điều xa vời nếu chúng ta biết dạy cho thế hệ trẻ cách mơ ước một cách đúng đắn. Khi ấy, mỗi học sinh không chỉ là người theo đuổi một nghề nghiệp, mà là người kiến tạo tương lai, người sống trọn vẹn với đam mê, năng lực và giá trị sống của chính mình.

Trung tâm bồi dưỡng kỹ năng Thiên Tường ART